ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Μαρξισμός & Νεοφιλελευθερισμός

ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑ κ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ ΣΑΛΤΟΥΤ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ του ανθρώπου βασίζεται σε μια μάχη ιδεολογίας με στόχο την ελεύθερη αγορά. Μία από τις λειτουργίες του κράτους είναι η της νομοθεσίας, με το κράτος να είναι ρυθμιστής και πάροχος των κανόνων οικονομικής ανταλλαγής. Παραδοσιακά, ο ρόλος του κράτους είναι να παρέχει ουσιαστικούς κανόνες για το περιεχόμενο των οικονομικών συναλλαγών. Η εργατική νομοθεσία, οι έλεγχοι των εισαγωγών κ.λπ., είναι τα σπουδαιότερα επιτεύγματα για τον κοινωνικό ιστό. Με την αύξηση των ιδιωτικοποιήσεων (μετατόπιση από το δημόσιο στην ιδιωτική παροχή αγαθών και υπηρεσιών), το κράτος που μπορεί να υποστηριχθεί, μετατοπίζεται από τον άμεσο προμηθευτή δημόσιων αγαθών σε έναν ρυθμιστή, μεταξύ του ελέγχου των διαδικασιών ανταγωνισμού, της εξασφάλισης δίκαιων πρακτικών της αγοράς, και στον έλεγχο ιδιωτικοποιημένων βιομηχανιών, και την αποτροπή μονοπωλιακής συμπεριφοράς. Το άρθρο αυτό βασίζεται στο να εξηγήσει βασικές διαφορές μεταξύ των δυο.

Η σχέση μεταξύ αυτών των δύο κατηγοριών είναι εκμεταλλευτική, επειδή το χρηματικό ποσό που καταβάλλει ο εργοδότης στον εργαζόμενο είναι μικρότερο από τη συνολική αξία των αγαθών που παράγει ο εργαζόμενος. Η διαφορά μεταξύ των δύο λέγεται υπεραξία. Ο Μαρξ λέει ότι ο καπιταλιστής εξάγει την υπεραξία από τον εργαζόμενο. Για τον Μαρξ, το Κέρδος είναι βασικά η συσσωρευμένη εκμετάλλευση των εργαζομένων στην καπιταλιστική κοινωνία.

Έλεγχος της οικονομικής βάσης σημαίνει έλεγχος της υπερκατασκευής… Σύμφωνα με τον Μαρξ, όσοι έχουν οικονομικό έλεγχο ισχύος σε όλα τα άλλα θεσμικά όργανα, και αφού θα ήταν στα χέρια του λαού, τα θεσμικά όργανα θα είχαν μια πιο άμεση δημοκρατία.

Κατά τη διάρκεια της εποχής του Μαρξ, υπήρχαν κάποια στοιχεία που υποδηλώνουν ότι αυτό ήταν αλήθεια – Η ψηφοφορία περιοριζόταν στους άνδρες με περιουσία. Οι δημοσιογράφοι χρησιμοποίησαν τα χαρτιά τους για να διαδώσουν την προπαγάνδα, και μόνο τα παιδιά των πλουσίων θα μπορούσαν να φτάσουν στο πανεπιστήμιο.

Ο Μαρξ εξήγησε ότι η επένδυση στην παραγωγή από τους καπιταλιστές είναι η κινητήρια δύναμη του καπιταλισμού. Ο ανταγωνισμός μεταξύ διαφορετικών ατομικών καπιταλιστών αναγκάζει τον καθένα να επενδύσει στην παραγωγή και στην αναζήτηση υψηλότερων κερδών. Επενδύοντας σε νέους παραγωγικότερους μηχανισμούς και διαδικασίες, ένας καπιταλιστής μπορεί να αυξήσει την παραγωγικότητα του εργατικού δυναμικού του και έτσι να παράγει μια μεγαλύτερη μάζα εμπορευμάτων με λιγότερους εργαζόμενους. Αυτό, με τη σειρά του, επιτρέπει στον καπιταλιστή να μειώσει το κόστος του και έτσι να χαμηλώσει τις τιμές του κάτω από τις προσφερόμενες από τους αντιπάλους του. Με αυτό τον τρόπο, ένας μεμονωμένος καπιταλιστής μπορεί να κερδίσει μερίδιο αγοράς και να κερδίσει υπερ-κέρδη. Αυτά τα κέρδη, ως επί το πλείστον, ωθούνται πίσω στην παραγωγή από τους καπιταλιστές, αυξάνοντας έτσι την παραγωγικότητα ακόμη περισσότερο.

Ο Μαρξ εξήγησε, ωστόσο, ότι υπάρχουν εγγενείς αντιφάσεις στη διαδικασία αυτή, που προκύπτουν από το γεγονός ότι, αφενός, οι εργαζόμενοι επιστρέφουν στους μισθούς μόνο ένα κλάσμα της αξίας τους που παράγουν, δηλαδή του πλούτου που δημιουργούν, αλλά ότι, αφετέρου, αυτοί οι μισθοί τελικά αποτελούν την αγορά, δηλαδή την πραγματική ζήτηση, για τα εμπορεύματα που παράγουν. Αυτό οδηγεί σε αυτό που ο Μαρξ ονομάζει «κρίση υπερπαραγωγής», κατά την οποία οι καπιταλιστές δεν μπορούν να πουλήσουν τα εμπορεύματά τους και έτσι να πραγματοποιήσουν τα κέρδη τους. Κάτω από τον καπιταλισμό, όπου τα μέσα παραγωγής είναι ιδιωτικά, η παραγωγή είναι κερδοσκοπική. Επομένως, όταν το κέρδος δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί, η παραγωγή θα σταματήσει και εκατομμύρια θα μεταφερθούν στην ανεργία.

Αυτή είναι η κατάσταση που αντιμετώπισε ο κόσμος κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης και ότι η παγκόσμια οικονομία αντιμετωπίζει τώρα. Δεν ήταν η νέα διαπραγμάτευση ή άλλα κυνηγητικά μέτρα που έσυραν τον κόσμο στην κατάθλιψη στη δεκαετία του 1930, αλλά μάλλον η τεράστια καταστροφή του κεφαλαίου κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και η επέκταση της παγκόσμιας αγοράς μετά τον πόλεμο. Αυτοί οι παράγοντες, μεταξύ πολλών άλλων, άνοιξαν το δρόμο για την «Χρυσή Εποχή» του καπιταλισμού στη δεκαετία του 1950 και τη δεκαετία του ’60, όταν η οικονομία σημείωσε την ταχύτερη ανάπτυξή της.

Στην αντίπερα όχθη, στέκεται ο νεοφιλελευθερισμός. Η πρώτη ολοκληρωμένη οικονομική θεωρία αναπτύχθηκε από τον Άνταμ Σμιθ, ο οποίος υποστήριζε την ελάχιστη ανάμειξη του κράτους στην οικονομία αν και δεν ήταν αναγκαστικά αντίθετος με την παροχή βασικών δημοσίων αγαθών από το κράτος. Βεβαίως τα δημόσια αγαθά είχαν αρχικά πολύ περιορισμένο εύρος. Ο Σμιθ ισχυριζόταν ότι αν ο καθένας αφηνόταν να λαμβάνει μόνος του τις οικονομικές αποφάσεις που τον αφορούν αντί να ελέγχεται από το κράτος, τότε το αποτέλεσμα θα ήταν μία αρμονική και πιο ίση κοινωνία στην οποία η ευημερία θα αυξάνεται συνεχώς.

Η δυνατότητα των ατόμων να δρουν χωρίς περιορισμούς θα παρήγαγε τα καλύτερα αποτελέσματα για όλους (αυθόρμητη τάξη) υπό τον όρο ότι θα υπήρχαν ορισμένοι ελάχιστοι κανόνες σε ότι αφορά τη δημόσια πληροφόρηση και τη δικαιοσύνη όπως για παράδειγμα, σε κανέναν δεν θα επιτρεπόταν να εξαναγκάσει, να κλέψει ή να διαπράξει οποιαδήποτε απάτη και  θα υπήρχε ελευθερία.

Ο Keynes έδειξε ότι η κύρια αιτία των περιόδων της βαριάς και παρατεταμένης ανεργίας ήταν … οι διακυμάνσεις των προοπτικών των ιδιωτικών επενδύσεων σε έναν αβέβαιο κόσμο. Σχεδόν όλη η ανεργία σε κυκλική κάμψη ήταν το αποτέλεσμα της αποτυχίας της επενδυτικής ζήτησης.

Έτσι, το σημαντικό δεν ήταν να εθνικοποιηθεί το κεφάλαιο, αλλά να κοινωνικοποιηθούν οι επενδύσεις. Η βιομηχανία θα μπορούσε να μείνει με ασφάλεια στα ιδιωτικά χέρια, υπό την προϋπόθεση ότι το κράτος θα εξασφάλιζε επαρκή ισχύ στην οικονομία για να διατηρήσει ένα επίπεδο πλήρους απασχόλησης των επενδύσεων. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί με τη νομισματική και δημοσιονομική πολιτική: χαμηλά επιτόκια και μεγάλα κρατικά επενδυτικά προγράμματα.

Εν ολίγοις, ο Κέινς είχε ως στόχο να επιτύχει έναν βασικό κοινωνικό δημοκρατικό στόχο χωρίς να αλλάξει την ιδιοκτησία της βιομηχανίας. Παρ ‘όλα αυτά, σκέφτηκε ότι η αναδιανομή θα συμβάλει στην εξασφάλιση πλήρους απασχόλησης. Μια μεγαλύτερη τάση κατανάλωσης θα “χρησιμεύσει για την αύξηση ταυτόχρονα του κινήτρου για επένδυση”.

Η έννοια της «καλής διακυβέρνησης», την οποία πολλοί από αυτούς τους τύπους δεικτών προσπαθούν να μετρήσουν, αναπτύχθηκε αρχικά από διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, λέει ο καθηγητής διεθνών νομικών του Πανεπιστημίου Alberta Linda Reif. Οι χώρες δωρητές, όπως και οι Η.Π.Α., το ανέλαβαν στη συνέχεια ως ένα νέο σύνολο κριτηρίων για την παροχή αναπτυξιακής βοήθειας.

“Έτσι λοιπόν, μια από τις επικρίσεις είναι ότι αυτό έχει, σε κάποιο βαθμό, επιβληθεί στον παγκόσμιο νότο”.  Όπως λέει, {Μερικοί μελετητές … λένε ότι η προσέγγιση της «χρηστής διακυβέρνησης», μπορεί να αναχθεί στην αποικιακή δομή του κόσμου που δημιούργησε επίσης το διεθνές δίκαιο}.

Ο σύγχρονος καπιταλισμός τόνωσε επίσης την ανάπτυξη μητροπολιτικών κέντρων που ζητούν λύσεις σε προβλήματα στέγασης, υγιεινής, υγείας και εκπαιδευτικών υποδομών, ώστε οι καπιταλιστές να αποκτήσουν το είδος της εργατικής δύναμης που πρέπει να διαθέτουν. Για αυτό και το κράτος πρέπει να φορολογήσει.

Το φορολογικό σύστημα είναι μια εκδήλωση της επιβληθείσας τάξης. Με αυτή τη σειρά, η ανεξέλεγκτη κυβέρνηση απολαμβάνει μονοπώλιο στην απαλλοτρίωση της εργασίας και του πλούτου. Η σιωπηρή έκφραση, εις βάρος των ελευθεριών των άλλων, δεν αποτελεί έγκυρη απόδειξη για να νομιμοποιήσει το νανισμό της κυβέρνησης.  Λοιπόν, η εναλλακτική λύση στο επιβαλλόμενο σύστημα τάξης (κρατισμός) είναι μια κατάληξη αυθόρμητης τάξης (εθελοντισμού ελεύθερης αγοράς), η οποία είναι πιο σκοτεινή για να ανυψώσει την ανθρωπότητα από τα δεσμά της σύγχρονης δουλείας.

Η φορολογία δεν αποτελεί εγγύηση της οικονομικής ελευθερίας, διότι μόνο μία οντότητα (κυβέρνηση) έχει το προνόμιο να αποφασίζει για τις διαδικασίες κατανομής του προϋπολογισμού. Η απόφαση σίγουρα δεν είναι υπό τη βούληση ή την διακριτική  ευχέρεια του πολίτη.  Ενώ ο εθελοντισμός της ελεύθερης αγοράς είναι σαν μια πράξη στην οποία οι τιμές των αγαθών και των υπηρεσιών καθορίζονται από την ανοικτή αγορά (σε αντίθεση π.χ. με τη Βενεζουέλα) και τους καταναλωτές, όπου οι νόμοι και οι δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης είναι απαλλαγμένες από οποιαδήποτε παρέμβαση μιας κυβέρνησης μονοπωλιακού καθορισμού τιμών.

Eν κατακλείδι,  πριν από έναν αιώνα, οι μαρξιστές αναγνώρισαν την παραγωγικότητα του καπιταλισμού και την προτίμησή τους στην φεουδαρχία που αντικατέστησε, αλλά προέβλεπαν ότι η αγορά θα έχανε τους εργάτες και θα οδηγούσε σε μεγαλύτερη έλλειψη υλικών.  Εκεί που ήταν λάθος ο Μαρξ δεν ήταν στο πως αναπτύσσεται η αγορά, αλλά στην ικανότητα της να έχει σταδιακή και άνιση ανάπτυξη. Οι εργάτες του κόσμου δεν πρόκειται να ενωθούν ποτέ γιατί οι ταξικές ανάγκες ενός εργαζομένου στην Κίνα η στην Κένυα, δεν θα είναι οι ίδιες με ενός εργαζομένου  στην Αμερική, καθώς ο καπιταλισμός, η αγορά έχει κλιμακωτή ανάπτυξη σε κάθε κράτος, και όταν έχει ευημερία ο ένας, ο άλλος είναι σε ύφεση. Με κλιμακωτή ανάπτυξη λοιπόν οι δυο ταξικά ίσοι εργάτες δεν θα συναντηθούν χρονικά σε ίδιες συνθήκες για να μπορέσουν να αντισταθούν.

Από την άλλη, στον 21ο αιώνα υπάρχουν πολλοί που θεωρούν την από πάνω συζήτηση ατυχή. Δεν είναι πλέον θέμα καπιταλισμού ή Μαρξισμού, αλλά μιας επιτυχημένης συνταγής Κρατισμού και ελεύθερης αγοράς, με στόχο την οικονομική ευμάρεια του ατόμου. Εν μέρει και οι δυο φιλοσοφικοί πατέρες είχαν δίκιο.  Η αλήθεια είναι όμως πως η φυσική προσπάθεια κάθε ατόμου να βελτιώσει τη δική του κατάσταση όταν υποφέρει και να ασκήσει το δικαίωμά του για ελευθερία και ασφάλεια είναι τόσο ισχυρή αρχή, γνωρίζοντας ότι είναι μόνος και χωρίς βοήθεια είναι  ικανός να μεταφέρει την κοινωνία σε πλούτο και ευημερία , και να βοηθήσει να ξεπεραστούν εμπόδια με τα οποία η γενναιοδωρία των ανθρώπινων νόμων πολύ συχνά επιβαρύνει τις ατομικές και συλλογικές δραστηριότητες.

Ο κ. Αλέξανδρος Σαλτούτ.

Ο κ. Αλέξανδρος Σαλτούτ έχει σπουδάσει Πολιτικές Επιστήμες και Διεθνείς Σχέσεις, με γνώσεις Νομικής και Οικονομικών, κατέχει Master στο πολιτικό marketing, από το Πανεπιστήμιο της Ρώμης, ενώ είναι και κάτοχος μεταπτυχιακού στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο, πάνω σε εναλλακτικές μεθόδους ανάλυσης πολέμων.