ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Τουρκική επιθετικότητα

ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΣΑΛΤΟΥΤ

ΕΧΕΙ πολλές φορές αναφερθεί, πως το αρχιπέλαγος του Αιγαίου είναι ο πνεύμονας  που εποφθαλμιά η Τουρκία, το οποίο θα της επιτρέπει να ονειρεύεται την κυριαρχία επί της  ανατολικής Μεσογείου.

Το ζήτημα αυτό αποτελεί πρωταρχικό στόχο, κυρίως γεωστρατηγικό και μετέπειτα γεωοικονομικό ενώ η κήρυξη ΑΟΖ και αιγιαλίτιδας στα 12 ναυτικά μίλια εξακολουθεί να στοιχειώνει τις εκάστοτε ελληνικές κυβερνήσεις. Τα διλήμματα περί ειρήνης και ευημερίας αφενός ή πολέμου και καταστροφής αφετέρου, αποδεικνύονται ρητορικά και μόνον καθώς η περίπτωση σύγκρουσης μεταξύ των δυο συμμάχων του ΝΑΤΟ, αυξάνεται με  γεωμετρική πλέον πρόοδο.

Είναι πλέον γεγονός, πως  ένα θερμό επεισόδιο με την Ελλάδα, επιζητείται ανοιχτά από την ανατολική χώρα. Η εξαγγελία από στόματος του προέδρου Ερντογάν περί μη αποδοχής της Συνθήκης της Λωζάνης, όσο ουτοπικό και αν ακούγεται, καθώς και η φανερή αποτυχία στο μέτωπο της Συρίας (βλέπε Al Bab με εκατοντάδες τουρκικά οχήματα και δεκάδες άρματα μάχης κατεστραμμένα), αλλά και του Ιράκ (με απόσυρση των τουρκικών δυνάμεων από Μοσούλη και Βόρειο Ιράκ)  πιέζουν προς την κατεύθυνση του Αιγαίου. Άλλωστε, η αντιμετώπιση των Κούρδων του  Ιράκ και  της Συρίας ως «συμμάχους» από Η.Π.Α. και Ρωσία έναντι του daesh, μπορεί να ερμηνευθεί ως προμήνυμα  για ενδεχόμενη ίδρυση του κράτους του Κουρδιστάν που ίσως να περιέχει και εδάφη της Τουρκίας. Αυτό όσο και αν φαίνεται να είναι μια παρακινδυνευμένη και τολμηρή προσέγγιση, τόσο δείχνει να είναι ένα κρυφό χαρτί στα σχέδια των Μεγάλων Δυνάμεων για κατακερματισμό εδαφών και έλεγχο μεγαλυτέρων περιοχών στην καθ’ ημάς Ανατολή, για λόγους οικονομικούς-πολιτικούς-στρατιωτικούς. Η λυκο-συμμαχία Η.Π.Α. – Τουρκίας – Ρωσίας, παρουσιάζει τριγμούς με το πιο πρόσφατο γεγονός που εστιάζει σε αυτό, να είναι η «παραίτηση» του γνωστού για τις διασυνδέσεις του με την Τουρκία Συμβούλου Εθνικής Ασφάλειας των Η.Π.Α., Μάικλ Φλιν, με αφορμή επαφές που είχε με Ρώσο διπλωματικό ακόλουθο στην Ουάσιγκτον επί προεδρίας Ομπάμα και χαρακτηρίζεται ως εξαιρετική εξέλιξη για τα ελληνικά συμφέροντα, καθώς ο Φλιν ήταν ο μόνος στην κυβέρνηση Τραμπ που υποστήριζε φανατικά την τουρκική πλευρά. Ως πρώην επικεφαλής της Στρατιωτικής Υπηρεσίας Πληροφοριών του Πενταγώνου, της DIA (Defense Intelligence Agency), προσελήφθη ως «λομπίστας» από την ολλανδική εταιρία Inovo BV, η οποία έχει σχέσεις με τον Ερντογάν. Είναι γνωστό πως οι Τούρκοι για να αγοράσουν επιρροή στην Ουάσιγκτον, πληρώνουν είτε εμφανώς, είτε αφανώς.

Επομένως, τυχόν εξάλειψη εδαφών της Τουρκίας στα Ανατολικά θα έχει ως δεδομένο την αύξηση εδαφών στα Δυτικά. Το Αιγαίο είναι η οδός σωτηρίας και η Κύπρος το πρώτο στην λίστα ελληνικό νησί που θα βρεθεί υπό τουρκική επιβουλή. Έτσι και η ελληνοκυπριακή ΑΟΖ διαταράσσεται και αποκόπτεται από την επαφή με τα ελληνικά θαλάσσια οικόπεδα. Τυχόν προσβολή ελληνικής νήσου (βλ. Καστελόριζο λόγω της υψίστης σημασίας της ελληνικής υφαλοκρηπίδας) η ελληνική θαλάσσια επικράτεια στην Ν.Α. Μεσόγειο θα συρρικνωθεί ακόμη περισσότερο.

Οι δεσμεύσεις περιοχών του Αιγαίου για τουρκική δραστηριότητα για το 2017, καλύπτουν σχεδόν όλο το Αρχιπέλαγος.

Ουσιαστικά κόβοντας στην μέση το Αιγαίο στον περίφημο 25^ο Μεσημβρινό, όπου έχει χαρακτηριστεί επίσημα από το τουρκικό Γενικό Επιτελείο ως περιοχή τουρκικής κυριαρχίας στον χώρο από τα βόρεια της Λήμνου ως τα νότια της Ικαρίας, θα διεξαχθούν ασκήσεις με πραγματικά πυρά με συμμετοχή και της Π.Α. τους και των υποβρυχίων τους. Φυσικά, η ελληνική παρουσία σκαφών επιφανείας και υποβρυχίων θεωρείται δεδομένη και πάντα με καλύτερες προϋποθέσεις θέσεων απόκρυψης και παρακολούθησης ή επιτυχούς βολής σε περιβάλλον πολέμου.  Τα ελληνικά φτερά θα επιδοθούν ξανά σε σκληρές αερομαχίες όπως και είθισται. Αν και πλέον η προκλητικότητα έχει υπερβεί τα όρια, αφού υπήρξαν περιπτώσεις όπου η χρήση πυρών αποφεύχθηκε την τελευταία στιγμή.

Επίσης, με την 181/17 NAVTEX ανακοίνωσαν την διεξαγωγή «υδρογραφικών και ωκεανογραφικών ερευνών» σε μεγάλη περιοχή στο κέντρο του Αιγαίου από 9 Φεβρουάριου, χωρίς να καθορίζουν το τέλος των ερευνών. Η περιοχή που θα πραγματοποιήσει έρευνες το τουρκικό σκάφος, εκτείνεται μεταξύ Σκιάθου, Ψαρών, Λέσβου και Αγίου Ευστρατίου και η επιλογή της συγκεκριμένης περιοχής ξανά τέμνεται από τον 25ο Μεσημβρινό.

Εν κατακλείδι, έχοντας κατά νου πως η Τουρκία έχει ανοιχτά μέτωπα σε Συρία, Ιράκ αλλά και στο εσωτερικό της με τρομοκρατικές επιθέσεις των Ισλαμιστών τρομοκρατών και επιπλέον με επιθέσεις των Κούρδων που θέλουν αυτονομία εδαφών συν τις τραγικές επιπτώσεις του αποτυχημένου πραξικοπήματος, με τις  Ε.Δ. τους να έχουν πληγεί τόσο ηθικά όσο και από πλευράς αριθμών (ειδικά ο αριθμός των πιλότων έχει μειωθεί αισθητά), είναι απορίας άξιο πως η επιθετικότητα τους αυξάνεται στο Αιγαίο. Αλλά και με κοινωνικό ιστό που παραπαίει μετά τους 100.000 διωγμένους κρατικούς υπαλλήλους κάθε είδους, η σουλτανοποίηση του Ερντογάν φαντάζει μονόδρομος προς την δικτατορία.

Η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ, σύμμαχος της Σαουδικής Αραβίας, επικεφαλής του διεθνούς τζιχαντισμού μετά τη νοσηλεία του πρίγκιπα Μπαντάρ μπιν Σουλτάν το 2012, και ανάδοχος των Αδελφών Μουσουλμάνων μετά την ανατροπή του Μοχάμεντ Μόρσι και τη διαφωνία μεταξύ Ντόχας και Ριάντ το 2013-14. Περεταίρω, επιτέθηκε στη Ρωσία τον Νοέμβριο του 2015, καταστρέφοντας ένα Sukhoi-24 και προκαλώντας τη ρήξη των διπλωματικών σχέσεων με τη Μόσχα.

Και όμως, είναι η ίδια Τουρκία που μόλις έγινε ανάδοχος της κατάπαυσης του πυρός στη Συρία, η οποία σχεδιάστηκε από τη Ρωσία. Γιατί;

Από το 2013, η Ουάσιγκτον δεν θεωρεί πλέον τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ως αξιόπιστο εταίρο. Η CIA ξεκίνησε συνεπώς διάφορες επιχειρήσεις όχι εναντίον της Τουρκίας, αλλά εναντίον του Ερντογάν προσωπικά. Τον Μάιο – Ιούνιο 2013, οργανώνει και υποστηρίζει το κίνημα διαμαρτυρίας στο Taksim Gezi Park. Στις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου 2015, χρηματοδοτεί και εποπτεύει το κόμμα των μειονοτήτων HDP, έτσι ώστε να περιορίσει τις εξουσίες του προέδρου.

Επαναλαμβάνει την ίδια τακτική κατά τη διάρκεια των εκλογών του Νοεμβρίου 2015 τις οποίες νοθεύει η εξουσία. Η CIA στη συνέχεια περνά από τη πολιτική επιρροή στη μυστική δράση. Οργανώνει τέσσερις απόπειρες δολοφονίας, αλλά η τελευταία, τον Ιούλιο του 2016, θα πάει στραβά, ωθώντας τους Κεμαλιστές αξιωματικούς να επιχειρήσουν ένα πραξικόπημα χωρίς καμία προετοιμασία.

Μπορεί σήμερα να ακούγεται αστείο, αλλά μετά την πρώτη εκλογική νίκη του ΑΚΠ (Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης) το 2002, πολλοί είχαν θεωρήσει τον Ερντογάν ως ένα ριζοσπάστη πολιτικό που θα χτυπούσε το κεμαλικό κατεστημένο και θα έφερνε τη δημοκρατία. Δυτικοί αναλυτές φαντασιώνονταν το «καλό» τουρκικό Ισλάμ ως αντίβαρο στο Ιράν και την Αραβία.

Η πραγματικότητα ήταν πάντα πολύ διαφορετική. Το τουρκικό πολιτικό Ισλάμ ποτέ δεν ήταν δημοκρατικό, ούτε φυσικά αντικαπιταλιστικό, ή αντιιμπεριαλιστικό. Ο ερχομός του στα πράγματα σηματοδότησε αυτό που μπορούμε να ονομάσουμε «αυταρχισμό της ελεύθερης αγοράς». Αντίθετα με ότι νομίζουν πολλοί, δεν υπάρχει καμία εγγενής αντίφαση ανάμεσα στον καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς και στον πολιτικό αυταρχισμό. Η άνοδος του ΑΚΠ έθαψε τελειωτικά την κεμαλική οικονομία με τον ισχυρό δημόσιο τομέα και το εκτενές πλέγμα ελέγχων της κοινωνίας. Ο νέος τουρκικός καπιταλισμός θα είχε πιο ανοιχτές αγορές παράλληλα με διευρυμένο κρατικό αυταρχισμό.

Ο πολιτικός θρίαμβος του ΑΚΠ στηρίχτηκε στην οικονομική και κοινωνική άνοδο των νέων επιχειρηματικών στρωμάτων από την καρδιά της Ανατολίας. Πλήθος μικρομεσαίων μονάδων με κέντρο βάρους στη μεταποίηση ήταν έτοιμες να εκμεταλλευτούν το φθηνό και άφθονο εργατικό δυναμικό με στόχο την εγχώρια αγορά, αλλά και με προοπτική εξαγωγών. Ήθελαν επιλεκτική προστασία της εγχώριας αγοράς, προσβάσεις στην πίστωση και πολιτική σταθερότητα. Ο Ερντογάν τους τα πρόσφερε αφειδώς, ενώ μοιράστηκε τον κοινωνικό συντηρητισμό και τη θρησκοληψία τους. Η κεντρική Ανατολία παραμένει η σπονδυλική στήλη του ΑΚΠ, όπως έδειξε το δημοψήφισμα.

Για την παραδοσιακή επιχειρηματική τάξη της Τουρκίας, με πρώτους τους ομίλους του Κοτς και του Σαμπάντζι, τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Δημιουργήματα του κεμαλικού καθεστώτος, ήθελαν να προστατεύσουν την κυριαρχία τους στον ιδιωτικό τραπεζικό τομέα και να διατηρήσουν τις προσβάσεις τους στις διεθνείς αγορές. Οι ανερχόμενοι της Ανατολίας ήταν επικίνδυνοι.

Ο Ερντογάν κατόρθωσε να δημιουργήσει μια σύμφυση που δεν θέτει σε κίνδυνο την πρωτοκαθεδρία των μεγάλων ομίλων, αλλά επιτρέπει την άνοδο των υπολοίπων. Το πλαίσιο είχε ήδη τεθεί μετά την μεγάλη κρίση του 2001: γρήγορη εξυγίανση και επέκταση των τραπεζών, άνοιγμα των αγορών – με ισχυρή παρουσία του κράτους σε καίρια ζητήματα – έμφαση στις εξαγωγές και, κυρίως, φθηνοί μισθοί και άφθονα εργατικά χέρια. Κέρδη για όλους.

Είναι πιθανόν η σημερινή μορφή ισλαμικού αυταρχισμού της ελεύθερης αγοράς στην Τουρκία να έχει φτάσει στα όριά της. Αν προσθέσουμε και την αποτυχία του Ερντογάν στο διεθνές πεδίο – όξυνση των σχέσεων με τις Η.Π.Α. και την Ευρώπη, στρατιωτική εμπλοκή στη Συρία χωρίς προοπτική επιτυχίας, επιδείνωση των σχέσεων με το Ισραήλ και τις αραβικές χώρες, επισφαλής συμμαχία με τη Ρωσία – είναι προφανές ότι η εξίσωση που καλείται να λύσει γίνεται εξαιρετικά δύσκολη. Η Τουρκία δεν πρόκειται να σταθεροποιηθεί γρήγορα, ακόμη κι αν δεν αντιμετωπίσει οικονομική κρίση την επόμενη διετία.

Τέλος, όσον αφορά την Ελλάδα, είναι απολύτως αναγκαίο οι ελληνικοί μηχανισμοί ισχύος να επιδείξουν σοβαρότητα. Το θέμα είναι τι γυρεύει η αλεπού στο παζάρι; Το πόκερ του Τούρκου προέδρου με την δήθεν παντοδυναμία της χώρας του έχει πολλούς αποδέκτες εγγύς και μακράν. Μένει να αποκωδικοποιήσει την μπλόφα  Θα ήταν λάθος να υπερτιμήσουν το μέγεθος της πιθανής αναταραχής στην Τουρκία, υποτιμώντας παράλληλα τη μετάλλαξη της τουρκικής οικονομίας τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Ευφάνταστα γεωπολιτικά παιχνίδια με τις Η.Π.Α. και το Ισραήλ, είναι η συνταγή της καταστροφής, δεδομένης μάλιστα της αδυναμίας που έχει επιφέρει η κρίση. Μόνο χαμένη θα βγει η Ελλάδα αν επιτρέψει σε άλλους να τη χρησιμοποιήσουν στο θέμα αυτό.

Ο κ. Αλέξανδρος Σαλτούτ.

** Ο κ. Αλέξανδρος Σαλτούτ έχει σπουδάσει Πολιτικές Επιστήμες και Διεθνείς Σχέσεις, με γνώσεις Νομικής και Οικονομικών, ενώ κατέχει Master στο πολιτικό μάρκετινγκ, από το Πανεπιστήμιο της Ρώμης.