ΑΦΙΕΡΩΜΑ

28η Οκτωβρίου 1940

Η ΗΜΕΡΑ ΠΟΥ ΕΟΡΤΑΖΟΥΜΕ ΩΣ ΕΘΝΙΚΗ ΜΑΣ ΕΟΡΤΗ

ΞΗΜΕΡΩΜΑΤΑ Δευτέρας 28 Οκτωβρίου 1940. Ο απαίσιος ήχος των σειρήνων, δονεί παντού την ατμόσφαιρα.

Όλοι ξυπνούν και αναρωτιούνται τι μπορεί να συμβαίνει. Τα νέα δεν αργούν να γίνουν γνωστά. «Πόλεμος. Οι Ιταλοί μας κήρυξαν τον πόλεμο».

Ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών, επιβεβαιώνει την είδηση.

«Εδώ Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών. Μεταδίδομεν το πρώτο ανακοινωθέν του Ελληνικού Γενικού Στρατηγείου. Αι ιταλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις, προσβάλλουν από της 05:30 πρωινής της σήμερον, τα ημέτερα τμήματα προκαλύψεως της Ελληνοαλβανικής Μεθορίου. Αι ημέτεραι δυνάμεις, αμύνονται του Πατρίου εδάφους».

Ακολουθούν τα διαγγέλματα, τόσο του Πρωθυπουργού Ιωάννη Μεταξά, όσο και του Βασιλιά Γεώργιου Β’, που καλούν σύσσωμο τον ελληνικό λαό σε επιστράτευση και σε επαγρύπνηση, ενώ οι μικροί διανομείς διαλαλούν παντού, μέσω των εφημερίδων που κρατούν και πωλούν, την κήρυξη του πολέμου.

Λίγες ώρες νωρίτερα, είχε πραγματοποιηθεί η επίδοση της διακοίνωσης, ή καλύτερα, του κατάπτυστου τελεσιγράφου.

Ο πρέσβης της Ιταλίας στην Αθήνα, Εμανουέλε Γκράτσι (Emmanuele Grazzi, 1891 – 1961), κατά τις 3 τα ξημερώματα, και έχοντας φύγει από μία μεγάλη δεξίωση που είχε παρατεθεί στην Πρεσβεία της χώρας του λίγο νωρίτερα, επισκέφθηκε τον Πρωθυπουργό της Ελλάδος, Ιωάννη Μεταξά (12/04/1871 – 29/01/1941), στην κατοικία του στην Κηφισιά και του επέδωσε το φασιστικό τελεσίγραφο.

Αριστερά, ο Ιωάννης Μεταξάς. Δεξιά, ο Εμανουέλε Γκράτσι.

Το τελεσίγραφο, γραμμένο στα Γαλλικά, ήταν ξεκάθαρο. Ή θα τους παραδίδαμε κάποια στρατηγικά σημεία της πατρίδος μας και δεν θα προβάλαμε καμία αντίσταση, ή θα μας επιτίθονταν και θα τα καταλάμβαναν, με τις στρατιωτικές τους δυνάμεις.

Το Τελεσίγραφο, γραμμένο στα Γαλλικά.

Το Τελεσίγραφο, μεταφρασμένο στα Ελληνικά.

Ο Ιωάννης Μεταξάς, αφού διάβασε το τελεσίγραφο, με τρεμάμενα χέρια και με δάκρυα στα μάτια, απάντησε στον Ιταλό πρεσβευτή στη διπλωματική γλώσσα της εποχής: “Alors, c’est la guerre”, δηλαδή, «λοιπόν, αυτό σημαίνει πόλεμος».

Ας ενημερωθούμε εδώ, πως παρουσίασε τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στο σπίτι του Ιωάννη Μεταξά, ο ίδιος ο Εμανουέλε Γκράτσι, αργότερα, στα απομνημονεύματά του:

«Δέκα λεπτά πριν από τις 3 της νύχτας της 28ης Οκτωβρίου του 1940, ο στρατιωτικός μου ακόλουθος, ο διερμηνέας μου και εγώ, φθάσαμε στην καγκελόπορτα μίας μικρής οικίας στην Κηφισιά, όπου έμενε ο Πρωθυπουργός της Ελλάδος. Στον φρουρό της οικίας είπα ότι επιθυμώ να δω τον Πρωθυπουργό για κάτι πολύ επείγον. Ο φρουρός άρχισε να κτυπά το κουδούνι του εσωτερικού της οικίας, αλλά δεν ελάμβανε καμίαν απάντηση. Διερωτήθηκα εάν ήτο δυνατόν μια πρωθυπουργική κατοικία να μην απαντά αμέσως. Γιατί εγώ είχα εντολή να παραδώσω το τελεσίγραφον στις 3 π.μ. ακριβώς, της 28/10/1940, λόγω δε της προσπάθειάς μου να ακουσθεί το κουδούνι και να ανοίξει η πόρτα, η ώρα είχε ήδη φθάσει 3.
Επιτέλους, το κουδούνισμα ξύπνησε τον ίδιο τον Μεταξά, που έκαμε την εμφάνισή του σε μια μικρή πλαϊνή πόρτα και αναγνωρίζοντάς με, με άφησε να περάσω. Ο Μεταξάς φορούσε μια μάλλινη ρόμπα, από τον γιακά της οποίας φαινόταν ένα μετριότατο βαμβακερό νυχτικό. Μου έσφιξε το χέρι και με έβαλε να καθίσω σε ένα μικρό φτωχικό σαλόνι του σπιτιού. Μόλις καθίσαμε, και επειδή η ώρα ήταν λίγα λεπτά μετά τις 3, του είπα αμέσως ότι η Κυβέρνησίς μου, μου είχε αναθέσει να του εγχειρίσω προσωπικά ένα κείμενο, που δεν ήτο τίποτε άλλο, παρά το τελεσίγραφον της Ιταλίας προς την Ελλάδα, με το οποίον η Ιταλική Κυβέρνηση απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση των στρατευμάτων της στον Ελληνικό χώρο, από τις 6 π.μ. της 28/10/1940. Ο Μεταξάς άρχισε να το διαβάζει. Μέσα από τα γυαλιά του, έβλεπα τα μάτια του να βουρκώνουν. Όταν τελείωσε την ανάγνωση με κοίταξε κατά πρόσωπο, και με φωνή λυπημένη αλλά σταθερή μου είπε:
-Μεταξάς: Λοιπόν έχουμε πόλεμο.
-Γκράτσι: Όχι απαραίτητα Εξοχώτατε. Η ιταλική κυβέρνηση ελπίζει ότι θα δεχθείτε την αξίωσίν της και θα αφήσετε τα ιταλικά στρατεύματα να διέλθουν δια να καταλάβουν τα στρατηγικά σημεία της χώρας.
-Μεταξάς: Και ποια είναι τα στρατηγικά αυτά σημεία, περί των οποίων ομιλεί η διακοίνωσις;
-Γκράτσι: Δεν είμαι εις θέσιν να σας ειπώ, Εξοχώτατε. Η Κυβέρνησίς μου δεν με ενημέρωσε… Γνωρίζω μόνον ότι το τελεσίγραφο εκπνέει εις τας 6 το πρωί.
-Μεταξάς: Εν τοιαύτη περιπτώσει, η διακοίνωσις αυτή αποτελεί κήρυξιν πόλεμου της Ιταλίας εναντίον της Ελλάδος.
-Όχι, Εξοχώτατε. Είναι τελεσίγραφον.
-Ισοδύναμον προς κήρυξιν πολέμου.
-Ασφαλώς όχι, διότι πιστεύω ότι θα παράσχετε τας διευκολύνσεις, τας οποίας ζητεί η κυβέρνησίς μου.
-ΟΧΙ! Ούτε λόγος δύναται να γίνη περί ελευθέρας διελεύσεως. Ακόμη όμως και αν υπετίθετο ότι θα έδιδα μια τοιαύτην διαταγή (την οποίαν δεν είμαι διατεθειμένος να δώσω), είναι τώρα τρεις το πρωί. Πρέπει να ετοιμασθώ, να κατεβώ εις τας Αθήνας, να ξυπνήσω τον Βασιλέα, να καλέσω τον Υπουργόν των Στρατιωτικών και τον Αρχηγόν του Γενικού Επιτελείου, να θέσω εις κίνησιν όλες τις στρατιωτικές τηλεγραφικές υπηρεσίες, έτσι που μια τέτοια απόφασις να γίνει γνωστή στα πλέον προκεχωρημένα τμήματα των συνόρων. Όλα αυτά είναι πρακτικώς αδύνατα. Η Ιταλία, η οποία δε μας παρέχει καν τη δυνατότητα να εκλέξωμε μεταξύ πόλεμου και ειρήνης, κηρύσσει ουσιαστικώς τον πόλεμον εναντίον της Ελλάδος.
– Πολύ καλά λοιπόν, έχομεν πόλεμον.
«Με συνόδευσε στην έξοδο υπηρεσίας από την οποία είχα μπει και όταν ήμασταν στο κατώφλι μου είπε:
«Vous etes le plus forts» (είσθε οι πιο ισχυροί). Με την σειρά μου, δεν ήξερα τι να απαντήσω στα λόγια αυτά και στην βαθιά λύπη που τα δονούσε. Νομίζω δεν υπάρχει άνθρωπος στον κόσμο, ο οποίος μια τουλάχιστο φορά στην ζωή του, να μην αισθάνθηκε απέχθεια για το επάγγελμά του. Αν στη μακρά σταδιοδρομία μου στην υπηρεσία του κράτους υπήρξε ποτέ μια στιγμή κατά την οποία εμίσησα το δικό μου, μια στιγμή κατά την οποίαν το καθήκον του αξιώματός μου, μου φάνηκε σταυρός και όχι μόνο θλιβερός, αλλά και ταπεινωτικός, η στιγμή αυτή ήταν όταν άκουσα εκείνα τα αποκαρδιωμένα λόγια που πρόφερε ο πρεσβύτης εκείνος, που είχε καταναλώσει ολόκληρη τη ζωή του αγωνιζόμενος και υποφέροντας για την χώρα του και που, και κατά την υπέρτατη εκείνη στιγμή, προτιμούσε να διαλέξει για την πατρίδα του το δρόμο της θυσίας και όχι το δρόμο της ατιμώσεως. Υποκλίθηκα μπροστά του με τον βαθύτερο σεβασμό και βγήκα από το σπίτι του».

Οι Ιταλοί δεν χρειάζονταν, πλέον, να περιμένουν έως τις 6 το πρωί. Ήδη από τις 4, με μεμονωμένα περιστατικά, είχαν ξεκινήσει τον πόλεμο. Έχοντας κατακτήσει την Αλβανία από την άνοιξη του 1939, είχαν το πρόσφορο εκείνο έδαφος που χρειάζονταν για να εισβάλλουν στην Ελλάδα.

Διαθέτοντας πάνω από 120.000 στρατιώτες, τεράστια υπεροπλία σε αεροπλάνα (463 συνολικά αεροπλάνα, 179 καταδιωκτικά, 225 βομβαρδιστικά και 59 αναγνωριστικά), καθώς και 163 ελαφρά άρματα μάχης, οι Ιταλοί εισέβαλαν τελικά στα ελληνικά εδάφη.

Από τις 9 συνολικά Μεραρχίες που είχαν στη διάθεσή τους, οι μεραρχίες «Φερράρα» και «Κένταυρος», επιτέθηκαν προς την περιοχή του Καλπακίου και συγκεκριμένα στη θέση Ελαία, το «Παραλιακό Συγκρότημα» επιτέθηκε κατά μήκος των ακτών της Ηπείρου και η μεραρχία «Σιένα», επιτέθηκε νοτιοανατολικά του Καλπακίου, προς τον ποταμό Καλαμά.

Η αρχική φάση της ιταλικής επίθεσης, από 28 έως 31 Οκτωβρίου 1940.

Εναντίον των ιταλικών φασιστικών δυνάμεων, η Ελλάδα, τα ξημερώματα της 28^ης Οκτωβρίου 1940, αντιπαρέβαλε στρατό περίπου 35.000 ανδρών.

Στην Ήπειρο ήταν η VIII Μεραρχία Πεζικού, υπό τον Υποστράτηγο Χαράλαμπο Κατσιμήτρο (1886 – 1962).

O Υποστράτηγος Χαράλαμπος Κατσιμήτρος.

Στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας, το Τμήμα Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας, υπό τον Αντιστράτηγο Ιωάννη Πιτσίκα (1881 – 1975), τον μετέπειτα Δήμαρχο Αθηναίων.

Και, τέλος, στην περιοχή της Πίνδου, ανάμεσα στην VIII Μεραρχία και το Τμήμα Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας, το λεγόμενο «Απόσπασμα Πίνδου», υπό τον Συνταγματάρχη Κωνσταντίνο Δαβάκη (1897 – 1943), ο ανδριάντας του οποίου «κοσμεί» την ομώνυμη κεντρική πλατεία της πόλης μας, καθώς ο ίδιος, τα τελευταία χρόνια της ζωής του, διέμενε στην Καλλιθέα.

Ο Συνταγματάρχης Κωνσταντίνος Δαβάκης.

Η οικεία του Κωνσταντίνου Δαβάκη, σε σύγχρονη φωτογραφία.

Η επίθεση των Ιταλών, από 28 έως 31 Οκτωβρίου 1940, στην Πίνδο.

Κατά την 1^η ημέρα του πολέμου, ο Ελληνικός Στρατός, κατόπιν σχεδίου και αναμένοντας βοήθεια από τους εφέδρους, που από τις πρώτες κιόλας πρωινές ώρες κλήθηκαν σε επιστράτευση, πολέμησε σθεναρά – παρά τα αρκετά περιστατικά πανικού που προκλήθηκαν μεταξύ των Ελλήνων στρατιωτών, όπου είχαμε ακόμα και άμεσα στρατιωτικά δικαστήρια με εκτελέσεις κάποιων για λιποταξία – και συμπτύχθηκε σε προκαθορισμένο εδαφικό όριο, παραχωρώντας, προσωρινά βέβαια, ελάχιστα τμήματα ελληνικής γης στους Ιταλούς, ιδιαίτερα στον τομέα των ακτών της Ηπείρου.

Ο πρώτος Έλληνας Στρατιώτης που έπεσε νεκρός, ήταν ο 27χρονος σκοπευτής πολυβόλου στο 51^ο Σύνταγμα Πεζικού, Βασίλειος Τσιαβαλιάρης, από την Πιαλεία Τρικάλων, ο οποίος, κατά τις 5 το πρωί και εξερχόμενος από το 21^ο φυλάκιο της ελληνοαλβανικής μεθορίου, δέχθηκε μοιραία θραύσματα από ιταλικό όλμο που εξερράγη κοντά του. Σήμερα, προς τιμήν του, έχει χτιστεί ανδριάντας στο χωριό καταγωγής του.

Και ενώ όλα αυτά συνέβαιναν στην ελληνοαλβανική μεθόριο, πίσω στην Αθήνα, οι σκηνές που εκτυλίχθηκαν ήταν κάτι παραπάνω από συγκλονιστικές. Ενώ θα περίμενε κανείς να επικρατεί παντού αγωνία, κατήφεια και στενοχώρια, το αντίθετο, επικρατούσε απίστευτη χαρά. Όπως οι αρχαίοι Έλληνες, πριν από κάθε πόλεμο καλλωπίζονταν ώστε εάν σκοτωθούν, να διαβούν τον Αχέροντα προς τις πύλες του Άδη, περιποιημένοι, έτσι και οι Έλληνες του ’40, πήγαιναν, «με το χαμόγελο στα χείλη» και με την Ελληνική Σημαία ανά χείρας, να καταταγούν στον Στρατό και να θυσιάσουν και τη ζωή τους ακόμη, για να μην παραδοθεί ούτε μια σπιθαμή γης στους «μαρακονάδες» που την επιβουλεύονταν.

Πρωί 28^ης Οκτωβρίου 1940. Να πως πήγαν οι Έλληνες να πολεμήσουν.

Παρά τους βομβαρδισμούς που υπέστησαν, κατά τις 9:30 το πρωί της 28^ης Οκτωβρίου 1940, ο Πειραιάς, η Κόρινθος και η Πάτρα, όπου είχαμε και τους πρώτους άμαχους νεκρούς, από την ιταλική αεροπορία, σύσσωμος ο ελληνικός λαός, δεν πτοήθηκε. Ήταν έτοιμος και πεισμωμένος, να τιμωρήσει τους υπερόπτες Ιταλούς, οι οποίοι δυόμισι περίπου μήνες πριν, στις 15 Αυγούστου 1940, ανήμερα της Κοίμησης της Υπεραγίας ημών Θεοτόκου, βύθισαν, ύπουλα, το εύδρομο καταδρομικό «Έλλη» λίγο έξω από το λιμάνι της Τήνου. Ήταν κοινό μυστικό άλλωστε για το ποιοι ευθύνονταν, από την πρώτη κιόλας στιγμή. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά, νέοι και ηλικιωμένοι, με ελάχιστες εξαιρέσεις δοσίλογων σύγχρονων Εφιαλτών, έδωσαν τα πάντα για τον υπέρτατο αγώνα, αυτόν της διάσωσης της χώρας μας.

Στις ημέρες που ακολούθησαν και έως την 1η Ιουνίου 1941, όπου υποτάχθηκε τελικά και το τελευταίο ελεύθερο ελληνικό τμήμα γης, η Κρήτη στους Γερμανούς, η Ελλάδα θα γράψει, με χρυσά γράμματα, ένδοξες στιγμές Ιστορίας, αποσπώντας, όχι μόνο τον θαυμασμό, αλλά και την αναγνώριση από όλους, ακόμη και από τους εχθρούς της.

Φέτος, ανήμερα της 77^ης επετείου από το ιστορικό «ΟΧΙ» που βροντοφώναξαν τότε στα πέρατα της Οικουμένης, όλοι ο Έλληνες και οι Ελληνίδες, ας συμμετάσχουμε μαζικά στις κατά τόπους εορταστικές εκδηλώσεις και στις παρελάσεις και ας υψώσουμε την Ελληνική Σημαία, όχι μόνο στα μπαλκόνια και στις εξώπορτες των σπιτιών μας, αλλά και στις καρδιές μας. Γιατί όπως αναφέρεται και σε γνωστότατο στρατιωτικό μας εμβατήριο, «Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει, δεν τη σκιάζει φοβέρα καμιά, μόνο λίγο καιρό ξαποσταίνει και ξανά προς τη δόξα τραβά».

Ας κυματίζει παντού, ακόμα και στις καρδιές μας, η Ελληνική Σημαία.

Η μακραίωνη Ιστορία μας, μας έχει δείξει τον δρόμο. Όποτε έχουμε αγωνιστεί ενωμένοι, χωρίς διχόνοιες και μίση, έχουμε καταφέρει να γράψουμε χρυσές σελίδες εποποιίας. Αντίθετα, όποτε επικράτησε η διχόνοια και το μίσος, έχουμε υποστεί ως λαός, ως Έθνος, τα πάνδεινα.

Να αναφέρουμε, εδώ, ότι οι δύο πρώτες φωτογραφίες των Εμανουέλε Γκράτσι και Ιωάννη Μεταξά, καθώς και εκείνες με τη διακοίνωση στα γαλλικά και στα ελληνικά, είναι παρμένες από το site: www.ioannismetaxas.gr, η φωτογραφία του Κατσιμήτρου, καθώς και η αντίστοιχη με τους πολίτες στους δρόμους της Αθήνας, από τη wikipedia, ενώ οι υπόλοιπες φωτογραφίες και οι χάρτες, προέρχονται από το πλούσιο αρχείο του «Ρεπόρτερ της Καλλιθέας».